Fyrir utan þá sem hlaupa eftir hrekkjum lómanna þann 1. apríl, þá eru margir sem sjálfviljugir taka upp á því að hlaupa fram á vatns- eða árbakka og bleyta í færi eftir langa bið í dag. Svo eru aðrir sem bíða spenntir eftir því að laus rúmfleti í Veiðivötnum fari í almenna sölu, en gerist einmitt í dag.

Dyggir lesendur muna væntanlega eftir nokkur greinum hér á síðunni frá því fyrir áramót þar sem smá skoðanakönnun FOS.IS um veiði í Vötnunum var rýnd, vonandi til gagns fyrir einhverja. Frá því að þessar greinar komu hér fram, þá hafa nokkrir veiðimenn verið í sambandi og viðrað ýmsar hugmyndir sínar og vangaveltur um Veiðivötnin.

Eitt af því sem velt hefur verið upp eru vangaveltur um minni seiðasleppingar í Vötnunum og samhengi þeirra við aflatölur. FOS.IS lék forvitni á að kanna þetta og lagst var í grúsk í tölur um sleppingar, heildarafla og sleppingar síðustu ára. Nærtækast var að leggjast yfir tölurnar úr Litlasjó, þar sem flestir urriða hafa komið á land síðustu árin.

Hækkun meðalþyngdar ætti að öllu jöfnu að gefa vísbendingar um fækkun einstaklinga sem gæti orsakast af minni sleppingum seiða árin á undan. Meðalþyngd afla í Litlasjó hefur haldist nær óbreytt síðustu fimm árin og er nánast á pari við meðalþyngd áranna 1999 til 2006 eins og sjá má hér að ofan. Ef við bætum tölum um sleppingar inn í línuritið, þá ættum við að sjá einhverja fylgni þar á milli hér að neðan, en því er ekki til að dreifa.

Ef þyngdartopparnir koma fram u.þ.b. 4 árum eftir lægð í sleppingum, þá sjáum við smávægilegan topp 2005 eftir litlar sleppingar 2001, en það vantar þá toppinn 2007 sem hefði átt að koma eftir litlar sleppingar 2003. Toppurinn 2014 kemur þó nær á pari við litlar sleppingar 2009 og 2010. Meðalþyngd 2016 – 2018 eru þó ekki í neinu samhengi við sleppingar 2012 – 2014.

Við fyrstu sýn virðist þó vera aðeins meiri fylgni milli afla og sleppinga í Litlasjó, en þegar nánar er rýnt í tölurnar þá eru töluverð frávik þarna í milli líka.

Oft hefur verið talað um náttúrulegar sveiflur í náttúrunni sem verða á sjö til níu ára fresti, en þær eru vandfundnar í þessum tölum. Mögulega liggur hér ekki nægjanlega langt tímabil til grundvallar eða við erum einfaldlega að horfa á eitthvað sem við skiljum ekki.

 

Í orðabókum er töfralyf skilgreint sem eitthvað sem hefur undraverð áhrif. Skyld orð eru gefin upp; kraftaverkalyf, töframeðal, galdraformúla, undralyf, kynjalyf. Það er eitthvað mjög ótrúverðugt við öll þessi orð og ósjálfrátt leitar hugurinn til snákaolíu sem hefur verið notað til að lýsa gagnslausum eða jafnvel skaðlegum meðulum.

Í besta falli byrja ég þessar hugleiðingar með efasemdir í huga, ef ekki beinlínis neikvæður. Þetta orð rakst ég á í frétt frá því síðla á síðustu öld þar sem því var slengt fram sem fullyrðingu, svarinu eina við minnkandi laxagengd í ám á Íslandi. Spurningamerkið í fyrirsögninni er töluvert yngra og varð eiginlega til í beinni útsendingu s.l. haust á meðan á fundi Sporðakasta stóð um stöðu laxveiðinnar á Íslandi. Þar sem ég er einn þeirra sem verð að ná endum saman þegar mig brestur minni eða spurningar eru látnar hanga í lausu lofti, þá lagðist ég í grúsk. Til að ná þessum endum saman, þá leiddist ég út og suður og kippti með mér töluverðu efni sem ég reyndi að tengja saman í kollinum á einhvern vitrænan hátt.

Flestar ár og vötn eru í raun lokuð lífkerfi sem verða helst fyrir áhrifum veðurfars og náttúru almennt. Reyndar langar mig til að bæta hér inn einum stærsta áhrifavaldinum sem er mannskepnan, en látum hana liggja á milli hluta til að byrja með. Til að meta hæfni ákveðins svæðis er, eða öllu heldur ætti, að framkvæma svokallað búsvæðamat. Búsvæðamat er unnið með samræmdum hætti samkvæmt verklýsingu Hafró ( VMST-R/0014 ) og er fyrst og fremst ætlað til að meta hvernig viðkomandi svæði hentar t.d. laxi og silungi til uppvaxtar. En búsvæðamat nýtist einnig til ýmissa annarra hluta, m.a. til að koma auga á góð búsvæði í ám og vernda þau sérstaklega og vitaskuld til að velja góð búsvæði til seiðasleppinga. Frjósemi vatns og hentug búsvæði hafa augljóslega hve mest áhrif á vöxt og viðgang laxfiska. Ef við líkjum þessu við venjulegt heimilishald, þá er ekki nóg að byggja stórt hús sem rúmar marga einstaklinga, búrið og ísskápurinn þurfa að geyma næga fæðu fyrir alla íbúa hússins. Innkoma heimilisins þarf að nægja til að brauðfæða alla. Eins má ekki gleyma því að aldur fjölskyldumeðlima skiptir miklu máli, því eldra sem heimilisfólk er, því hærri er matarreikningurinn.

Sem sagt, fjöldi og aldur einstaklinga skiptir máli en það gerir einnig stærð einstaklinga og það á við um mannfólk, urriðaseiði, bleikjuseiði og laxaseiði. Framleiðslugeta vatnasvæðis skiptir því alveg jafn miklu máli fyrir lax og silung því laxaseiði þurfa jú líka að nærast eftir að þau klekjast. Víða hefur færst í aukana að stærri seiðum sé sleppt í ár heldur en áður þekktist. Ræður þar mestu að stærri (stálpaðri) seiði eru lífvænlegri heldur en þau smærri. Stærri seiði taka til sín meiri fæðu heldur þau smærri og því ætti að sleppa til muna færri einstaklingum. Sé horft framhjá seiðasleppingum og aðeins reiknað með þeim svæðum þar sem náttúruleg hrygning fer fram, þá skiptir stærð hrygningarfisks líka töluverðu máli. Þar sem áhersla hefur verið lögð á veiða og sleppa, sérstaklega þar sem öllum stærri fiski skal sleppt, þar heggur hve harðast í framleiðslugetu vatnasvæðis. Það hefur lengi verið vitað að stærri laxfiskar framleiða stærri hrogn ( Nikolsky, G.V. 1963. The ecology of fishes ) og gæði hrognanna eru meiri. Stærri hrogn verða til þess að fleiri einstaklingar komast á legg, ungviðinu fjölgar og tekur samsvarandi til sín meiri fæðu. Sem sagt, þar sem sleppingar eru óhóflegar eða hrygningu stýrt ætti að meta stofnstærð ungviðis og bera saman við framleiðslugetu svæðisins. Ef það er ekki gert, þá bera sleppingar seiða og hrygningarfisks ekki tilætlaðan árangur nema til skamms tíma, stofninn er þá einfaldlega orðinn of stór.

Þegar kemur að því að meta stofnstærð hrygningarstofns og nýliðunar er almennt stuðst við tvö mismunandi líkön. Annað líkanið er kennt við Beverton Holt, en hitt Ricker. Bæði þessi líkön gera ráð fyrir að nýliðun aukist með stækkandi hrygningarstofni þar til ákveðnu hámarki er náð. Á þessum tímapunkti skilur á milli þessara líkana. Beverton Holt reiknar með að eftir að hámarki hrygningarstofns sé náð þá fjölgi nýliðum ekkert sökum afráns. Rickers gerir aftur á móti ráð fyrir því að nýliðun dragist saman eftir að hámarki sé náð og því meira sem stofninn fari meira yfir hámarkið. Þetta líkan ( Ricker, W.E. 1975. Computation and interpretation of biological statistics of fish populations ) er oftast notað fyrir laxfiska þar sem afkoma nýliða ræðst mest af samkeppni um fæðu og búsvæði. Þess verður jafnframt að geta að nýliðun laxfiska er mjög háð umhverfisþáttum, sér í lagi þeirra laxfiska sem taka mestan sinn vöxt út í sjó. Ofgnótt nýliða í ám og vötnum er til lítils ef þeir eru ekki nægjanlega öflugir til að komast slysalaust til sjávar og taka upp breyttar fæðuvenjur. Afföll ofgnóttar eru hlutfallslega miklu meiri í sjó heldur en hjá færri sterkari einstaklingum.

En hvert var þá þetta töfralyf? Jú, þarna var verið að vísa til tvöfaldrar bólusetningar sem átti að redda allri laxagengd á Íslandi; auknar seiðasleppingar og sleppa öllum fiski yfir 80 sm. Með öðrum orðum; fjölga einstaklingum eins og mögulegt væri þannig að hrygningarstofninn stækkaði. Það skyldi þó aldrei vera að menn hafi rekist á skurðpunktinn hans Ricker‘s í einhverjum ám hér á landi fyrir einhverjum árum síðan og laxastofnar séu á niðurleið eftir rauðu línunni?

Mögulega er kominn tími til að endurskoða búsvæðamat einhverra áa eða í það minnsta lesa eldra mat aftur og setja það í samhengi við breyttar venjur og aðferðir við fiskirækt; stærri eða fleiri seiði. Fyrir nördana er síðan hægt að taka snúning á því að Ricker á ekki aðeins við stofnstærð í ferskvatni. Stofnstærð og fæðuþörf í sjó fylgir þessu líkani einnig og einmitt þar tekur laxinn út margfaldan vöxt sinn á lífsleiðinni. Kannski glugga ég síðar í samhengi fæðuframboðs í sjó og fjölda seiðasleppinga í ám, sjáum til.

Það kann að hljóma eins og ég sé einhver mannafæla, sífellt talandi um þessa dásemd að vera einn (eða í smærri hópum) uppi á hálendi í veiði. Já, eflaust er ég með snert af mannfælni, en hjá mér lýsir hún sér ekkert endilega sem óþægindi af því að vera innan um fólk, miklu frekar sem upplifun kosta þess að vera svolítið einn úti í náttúrunni.

Það hefur oft komið hér fram að ég tel það til ótrúlegra forréttinda að vera búsettur á Íslandi þar sem fólksfjöldi er svolítið takmarkaður og þar sem ferkílómetrarnir eru jafn margir pr. haus eins og raun ber vitni. Ég hef fengið að heyra það að við kunnum ekki að meta þau forréttindi að vera ekki öxl í öxl á veiðislóð. Á hálendinu er það ekki vandamál, svona dags dagsdaglega og ef einhver kemur inn á ferkílómeterinn hjá manni, þá hefur maður úr nægum öðrum kílómetrum að velja. Svo er það nú oft þannig að rekist maður á einhvern uppi á hálendi, þá tekur sig gjarnan upp eitthvert spjall og jafnvel samflot út daginn og jafnvel inn í kvöldið þegar á náttstað er komið. Þetta gerist örugglega ekki í fjölmenninu niðri á láglend, það er eins og gríma hversdagsleikans falli þegar uppi á hálendið er komið. Aðilar sem mundu ekki einu sinni kinka kolli til hvors annars á Laugaveginum, taka tal saman, finna sameiginlega þörf til að dásama það að vera til.

Trúlega er það umhverfið, náttúran á hálendinu sem hefur þessi áhrif á fólk, það tengir upp á nýtt og þær tengingar eru miklu sterkari en þær sem myndast í erli hversdagsins. Einstaklingar hverfa inn í borgina og verða í raun ósýnilegir. Einstaklingur getur vissulega horfið á hálendinu, í óeiginlegri merkingu, en náttúran hefur einstakt lag á að draga okkur fram í dagsljósið. Hve oft hefur það ekki komið fyrir að maður fylgir tófu eða mink eftir með augunum og þá fyrst kemur maður auga á næsta veiðimann. Þó auðnin á hálendinu eigi yfirleitt sviðið, þá tekur hún fagnandi aukaleikurum úr borginni og leyfir þeim að vera þátttakendur í hápunkti sýningarinnar.

Veiðimenn miða sinn hápunkt sýningarinnar oft við fisk á land. En það er svo einkennilegt að hápunkturinn færist einhverra hluta til á skalanum yfir fjölda eða stærð fiska þegar upp á hálendið er komið. Vissulega eru þeir til sem fyllast eldmóð og telja afla í fjölda og kílóum, en oftar en ekki þá breytist þetta viðmið á hálendinu. Einn fiskur úr lítt snortnu fjallavatni verður stundum á við 10 úr öðrum vötnum og stærðin þarf ekki alltaf að verða talin í tugum punda til að vekja lotningu. Sumarið uppi á hálendinu er töluvert skemmra heldur en niðri á láglendi og það síast fljótlega inn hjá veiðimönnum að hver veiddur fiskur hefur þurft að hafa aðeins meira fyrir vextinum þar heldur en víða annars staðar.

Allt þetta spilar inn í upplifun veiðimanna af hálendisveiði og eitt besta dæmi þessa eru Veiðivötn á Landmannaafrétti. Veiðimenn taka ástfóstrið við svæðið, taka nærri sér þegar aflabrestur verður og leggjast í spádóma og spekúlasjónir um ástæður og orsakir. Sumir fyllast efasemdum um að þeir staðfesti dagana sína í Vötnunum næsta sumar, en þegar kemur að eindaga, þá greiða menn sína daga og fyllast vonum þess að næsta sumar verði einfaldlega sumarið þegar allt gerist. Annað slagið gengur það eftir og enginn kannast lengur við að hafa haft efasemdir. Svona er aðdráttarafl hálendisins og það ætti enginn að efast um mátt þess og megin. Hálendið sleppir ekki svo glatt þeim sem það hefur náð tangarhaldi á.

Það er hverjum manni holt að þekkja sín takmörk. Ég á mér mörg takmörk og meðal þeirra er fluga sem heitir Rektor. Lengi vel var takmarkið að hnýta þessa flugu þannig að ég væri sáttur við útkomuna. Ég horfði endalaust á höfundinn hnýta hana og þóttist alltaf vera að ná henni, en þegar upp var staðið var ég aldrei nægjanlega sáttur við útkomuna.

Það eru einhver ár síðan ég setti uppskriftina að Rektor hér inn á síðuna með mynd og myndabroti af höfundi hennar, Kolbeini Grímssyni hnýta hana. Sjálfum fannst mér það alltaf ljóður á þessari færslu minni að myndin af flugunni var afleit, þannig að úr varð að ég leitaði til mér mikið færari hnýtara, Stefáns Bjarna Hjaltested og bað hann hnýta Rektor sem ég mætti nota sem módel í myndatöku. Mér fannst það liggja beinast við að fá Stefán til að hnýta þessa flugu, lærisvein og veiðifélaga Kolbeins Grímssonar.

Nú hef ég uppfært þessa færslu mína með myndum af handbragði Stefáns Bjarna og þykir mér við hæfi að geta þessa í dag, fyrsta dags Febrúarflugna 2021. Kolbeinn Grímsson hefði nefnilega orðið 100 ára á þessu ári, fæddur 10. desember 1921 á Austurbakka við Brunnstíg í Reykjavík. Kolbeinn lést í ársbyrjun 2006, en úr starfi mínu innan Stangaveiðifélagsins Ármanna, þá mætti telja að Kolbeinn væri enn í fullu fjöri, svo oft ber hann á góma þar.

Þennan mánuð ætla ég að vanda að hnýta þær flugur sem Kolbeinn er einna þekktastur fyrir, meira að segja Rektor því ég veit að urriðinn er ekki nándar nærri eins kræsinn á útlit flugna eins og ég.

Flestir veiðimenn eiga sér einhverja uppáhalds græju, flugu eða fatnað. Einn sem ég þekki fer ekki út að veiða öðruvísi en hann sé búinn að spegla sig í bak og fyrir, look‘ið verður að vera í lagi. Ég tek það sérstaklega fram að umræddur veiðimaður er karlmaður, bara til að koma í veg fyrir einhvern leiðinda misskilning. Mig grunar að þessi veiðimaður sé alltaf klæddur í sama vörumerkið, bæði að ofan og neðan, jafnvel innanundir líka. Hann er eiginlega gangandi auglýsing, snyrtilegur og flottur til fara. Annar sem ég þekki er ekki bara trúr ákveðinni stangartegund, hann beinlínis elskar þær allar og er sérstaklega duglegur að mæla með þeim. Á ég eitthvað að nefna þá sem ég þekki og hafa tekið ástfóstri við ákveðið taumaefni eða línu? Ég held að það sé óþarfi, þið þekkið væntanlega einhvern svona veiðimann.

Þessir veiðimenn eru góðir fulltrúar framleiðenda og ég viðurkenni það fúslega að ég legg við hlustir þegar þeir tjá sig og það kemur oft fyrir að ég fer eftir því sem þeir segja. Mér vitandi njóta þeir sem ég hef hér í huga ekki neitt betri kjara hjá verslunum heldur en Pétur eða Páll utan af götunni og þetta ræður töluverðu um það að þegar þeir opna munninn, þá legg ég við hlustir. Ég þekki þessa aðila, þeir veiða af ástríðu fyrir veiðinni sjálfri, eru góðir félagar félaga sinna og þekkja vel til á ýmsum veiðistöðum, hoknir af reynslu.

Nú er ég ekki að gefa í skyn að þeir veiðimenn sem leynt og ljóst eru styrktir til dáða af ákveðnum vörumerkjum eða verslunum séu ekki góðir félagar félaga sinna eða eitthvað slakari veiðimenn. En, því miður tek ég ekki alveg eins mikið mark á svörum þeirra þegar spurt er; Hvaða stöng á ég að fá mér? og svarið er einfaldlega það sama og stendur með myllumerki (#) undir profile myndinni þeirra á Instagram eða Facebook. Svona er ég nú einkennilegur og fer eiginlega ekkert batnandi með aldrinum. Eflaust hef ég farið á mis við eða ekki lagt trúnað á margar góðar ráðleggingar vegna þess að frábær álitsgjafi var á mála hjá einhverju Co. Ltd. eða Inc. Vegna þess að ég trúi því í einlægni að margir álitsgjafar séu vel meinandi og viti í raun sínu viti, þá langar mig til að segja að það sé miður að efasemdir um gildi áhrifavalda hafi verið að færast í aukast síðustu misserin. En því miður þá verða svörtu sauðirnir í hópinum oft til þess að stimpla fjöldann.

Þessar hugleiðingar mínar eiga sér raunar nokkuð langan aðdraganda, ég varð nefnilega fyrir áhrifum af grein sem Ryan Hudson, eigandi Wyoming Fishing Company skrifaði árið 2018 og hefur dregið nokkurn dilk á eftir sér. Það tilfelli sem hann vísaði til var álitshnekkir, ef ekki skellur fyrir tímaritið American Angler og vakti marga til umhugsunar um val styrktaraðila á þeim áhrifavöldum sem þeir hafa valið sér til samstarfs. Eitthvað var líka ýjað að ábyrgð veiðimanna að standa vörð um heilindi sinna félaga. Ég get nú ekki sagt að ég hafi tekið þetta mjög til mín, hef hingað til talið að fávitarnir á netinu (afsakið orðbragðið) dæmi sig sjálfir og ekki endilega þörf á að ég setjist í eitthvert dómarasæti yfir þeim. En, kannski á maður samt að hafa orð á því þegar sami fiskurinn kemur fyrir beint af bakkanum í tvær vikur í röð á samfélagsmiðlum eða tanngarðar veiðimanns læsast um handfangið á taumalausri veiðistönginni sem fangaði trophy fiskinn? Ef ég mætti hafa áhrif á einhvern lesanda, þá mæli ég með að smella á nafn Ryan Hudson og lesa greinina sem nærri setti American Angler á hausinn.

Á þessum árstíma lifa margir veiðimenn einhvers konar draumalífi, láta sig dreyma um veiðina í báðar áttir á dagatalinu. Mörgum verður hugsað til veiðinnar síðasta sumar, öðrum verður hugsað til næsta sumars og setja sér háleit markmið. Þá sem detta niður í hnýtingar og setja í einhverja nýja flugu, dreymir líka næsta sumar, suma ósjálfrátt en aðra meðvitað því nú skal hnýta fluguna sem verður game changer næsta sumars. Svo eru þeir til sem dreymir draumalífið, ég er þar á meðal. Draumalífið mitt er samt beiskju og öfund blandið.

Á sumrin set ég gjarnan tærnar upp í loft við fjallavatn á Íslandi, nýt þess að heyra í engu nema náttúrunni í góðra vina hópi, baða flugur og nýt þess einfaldlega að vera til. Þegar tekur að haustar á Íslandi og veiðin fer að dala, þá fæ ég hin og þessi skilaboð að sunnan, veiðitímabilið er að hefjast á Nýja Sjálandi. Þá fer mig að dreyma tærnar mínar upp í loft á allt öðrum stað.

Þó það sé yfirleitt alltaf í nógu að snúast hérna heima á Íslandi yfir vetrarmánuðina, þá geta þessir mánuðir stundum verið ótrúlega lengi að líða. Það styttir vitaskuld biðina þegar maður fær skilaboð frá nýsjálenskum veiðimönnum sem eru að njóta sumarsins þarna hinumegin á kúlunni okkar. Ég þori alveg að viðurkenna að stundum grípur samt um sig smá öfund eða afbrýðisemi innra með mér þegar menn státa sig af hinum eða þessum veiðitúr á meðan ég sit hérna heima og veturinn hamast á litlu veiðibakteríuna mína.

Haustið og það sem af er vetrar hefur verið mörgum veiðimanninum erfitt vegna þessarar skollans veiru sem gengur hér yfir. Sumarið varð heldur endasleppt hjá þeim sem ekki treystu sér í fjölmennari veiðihús s.l. haust og ekki bætti úr skák þegar veiruskollinn sótti í sig veðrið og setti vetrarstarf og samkomur veiðimanna úr skorðum. Auðvitað ber maður þá von í brjósti að þessi óáran gangi yfir og haldist í lægð þannig að maður getir farið að hitta mann og annan, þó ekki væri nema til þess að komast aðeins í samband í gegnum eitthvað annað en mynd- eða hljóðsamskipti í gegnum tölvuna. Þangað til verður maður bara að láta sig dreyma draumalandið, annað hvort þetta hérna eða hinu megin á hnettinum.