Í boltanum er víst talað um að lið sé í villuvandræðum þegar einhver leikmaður hefur fengið of margar villur á sig og það liggur í loftinu að hann verði rekinn af velli við þá næstu. Meira veit ég ekkert um þessi vandræði, ég greip bara þessa fyrirsögn eftir að ég var búinn að skrifa þessa grein og hafði bara ekki hugmynd um það hver fyrirsögnin ætti að vera.

Án þess að fara nákvæmlega út í þau hugrenningartengsl sem urðu til þess að ég fór að bera stangveiði saman við boltaíþróttir, þá varð mér hugsað til þess um daginn að það vantar kannski dómara í stangveiðina. Nú kann einhver að hugsa með sér; Já, einmitt. Eins og það þurfi nú að koma með fleiri boð og bönn inn í stangveiðina, gat nú verið. Nei, það þarf ekkert að setja boð og bönn, flestir veiðimenn hafa sett sér sínar eigin siðareglur í veiðinni, umgangast aðra veiðimenn af virðingu og tillitssemi, veiða einungis þar sem þeir hafa heimild til að veiða og þar fram eftir götunum. En svo er misjafnt hvað hverjum finnst vera viðeigandi, ekki þarf öllum að finnast hið sama og stundum getur tökuþrá slegið bestu veiðimenn út af laginu þannig að þeir sýna á sér óæskilegar hliðar. Þá væri nú gott að hafa dómara … nei, annars ég er hættur við. Það eru eflaust fleiri dómbærir veiðimenn til heldur þeir sem eru haldnir dómgreindarskorti. Við þurfum ekkert fleiri dómara, þeim sem finnst á sér brotið þurfa bara að seilast ofan í eigin vasann og taka upp gula spjaldið og benda viðkomandi á að þarna hafi hann tekið feilspor.

Væntanlega eru til þeir einstaklingar sem koma til með að taka gula spjaldinu óstinnt upp, en þeir eru þá bara með allt önnur viðmið en brotaþolinn eða hreint og beint frekir, óalandi og óferjandi að eðlisfari. Þeim aðilum finnst kannski ekkert sjálfsagðara heldur en fylla upp í bilið sem veiðimaður hefur skilið eftir þegar hann vék sér afsíðis til að losa fluguna úr nýveiddum fiski eða setjast niður til að skipta um taum eða flugu. Ég held að flestum þætti þetta tilefni fyrir gula spjaldið; Sæll félagi, ég er nú ekki hættur að veiða, ertu til í að færa þig? Auðvitað getur maður átt von á að fá andsvar, það er réttur hvers manns, en ef andsvarið er t.d. Hva, átt þú þennan veiðistað, er þetta einkaland, þá veit maður í það minnsta að einhverjum hefur gengið illa þann daginn. Hvernig menn spila út sínum trompum gegn slíkum undirtektum er auðvitað misjafnt, ég mundi ekki gefast upp fyrr en í fulla hnefana, án þess þó að efna til handalögmála. Vinsamleg samskipti á veiðislóð verða að mínu mati seint ofnotuð.

Svo getur handhafi gula spjaldsins vitaskuld ‚gert sig sekann‘ um að troða einhverjum um tær, jafnvel að einhverjum fjarstöddum. Þær er skondnar sögurnar sem maður hefur heyrt af veiðistað sem einhverjum lýst ágætlega á, ekki kjaftur í augsýn og veiðimaður ákveður því að leggja agn fyrir fisk. Skömmu síðar mætir lénsherra héraðsins á bakkann, blóðrauður í framan, augun skjóta gneistum og er með þaulæfða sögu um að hann hafi nú fundið þennan stað fyrst fyrir 25 – 50 árum síðan, alltaf veitt þarna og hnykkir út með spurningunni hvort viðkomandi hafi hugsað sér að vera lengi eða hvort hann sé ekki bara að fara. Mitt svar væri einfaldlega að biðja um símanúmer lénsherranns, ég skuli láta hann vita þegar ég hætti. Ef það dugar ekki, þá mundi ég grípa til gula spjaldsins, festa mér söguna í minni og geta gripið til hennar síðar í góðra vina hópi.

Enn skemmtilegri, eða hitt þó heldur, eru þeir sem skilja eftir sönnunargögn fyrir veru sinni á veiðislóð. Þessir aðilar eiga ekkert sameiginlegt með prökkurunum sem tóku álitlega veiðistaði frá uppi í Veiðivötnum um árið, enda gerðu flestir sér grein fyrir að þarna var um hreint spaug að ræða. Nei, þeim sem ég vísa til hefur reyndar fækkað verulega hin síðari ár, en sumir kvitta þó enn fyrir veru sinni í hina stóru gestabók náttúrunnar með því að skilja einhvern óþarfa eftir sig. Sumir ganga svo langt að tryggja að undirskrift þeirra taki ár hundruði að hverfa, skilja eftir sig plastflöskur, umbúðir og girnisspotta þannig að það sé nú alveg öruggt að viðvera þeir gleymist ekki. Það er til alveg ótrúlega einföld lausn á þessu, vertu með margnota poka í bílnum og taktu það með þér að sem þú barst á veiðislóð. Pokinn má þess vegna vera gulur, þú getur þá notað hann sem gula spjaldið á næsta mann ef þér sýnist svo.

Hann er mættur, spámaðurinn Bölmóður úr Tinna bókunum. Ég hef stundum notað þessa persónu sem varúðarmerki í fyrirlestrum sem ég hef haldið hingað og þangað, sérstaklega ef ég er að nálgast eitthvað neikvætt umfjöllunarefni. Síðast í vetur notaði ég Bölmóð þegar ég gerði því skóna að það stefndi í að bleikjan hyrfi úr vötnum á láglendi Íslands innan tíðar. Ég veit alveg upp á mig sökina að tala stundum fjálglega og nota sterk lýsingarorð um ástand eða orsakir hnignunar fiskistofna, en stundum er gott að hafa samhengi orðanna í huga þegar þau eru sögð. Mér skilst að 10.000 ár séu augnablik í hugum jarðfræðinga og sé maður að fjalla um ættfræði bleikjunnar frá lokum ísaldar, þá getur ‘innan tíðar’ verið þó nokkur tími í árum, áratugum eða hundruðum talið.

En, það stendur þó óhaggað í mínum huga að bleikjunni er hætta búin og ef ekkert verður að gert, þá mun hún, fyrr eða síðar snúa endanlega baki við íslenskum vötnum. Okkur, sem höfum fylgst með bleikjustofnum á liðnum áratugum, er ljóst að henni fækkar í mörgum vötnum og í þetta skiptið styðja mjög margar rannsóknir við þetta álit okkar.

Það eru þó alltaf vötn sem eru undantekning frá þessari upplifun eins og til dæmis þau sem hafa haldið hitastigi sínu þrátt fyrir hlýnun jarðar. Vötn sem njóta kaldra linda, vatns sem hefur jafnvel fallið að vetri í formi snjókomu, bráðnað í rólegheitum á heiðum uppi og seytlað þannig annað hvort í gegnum jarðlög eða í lækjum til næstu lægðar þar sem það rennur fram ofan eða neðanjarðar í vatn sem myndast hefur. Verst þykir þó bleikjustofnum þeirra vatna reiða af sem hafa sannanlega hlýnað eða við tvífætlingarnir gert eitthvað það sem hefur haft áhrift á lífríkið, hnekkt á móður náttúru.

Það sem við getur gert á hlut bleikjunnar er ýmislegt. Nefnt hefur verið að einhverjir okkar sjá meiri hag í öðrum fiskum heldur en bleikjunni, friða vinsæla söluvöru sem étur bleikju eða jafnvel plantað frænda þeirra í búsvæði hennar í þeirri von að sá fiskur nái þeim vexti að hægt sé að selja hann, jafnvel nokkrum sinnum á lífsleiðinni.

Svo getum við til dæmis tekið upp á því að leggja veg í sveitinni, að sumarbústaðnum eða næsta bæ, og tekið upp á þeim óskunda í efnishallæri að moka upp botninum í næstu á eða læk án þess að spyrja kóng eða prest leyfis. Það er mjög skjótvirk leið til að hnekkja á einum eða tveimur árgöngum silungs, jafnvel óklöktum árgöngum komandi ára, en að sama skapi ekki vinsælt umræðuefni.

Meira að segja í sjónum er silunginum okkar ekki einu sinni óhætt fyrir strákapörum. Einhverjir okkar hafa komist upp með, jafnvel með leyfi kóngs og prests, að girða af farleiðir bleikju og urriða í sjó með fljótandi drullupollum sem dæla laxalús yfir silunginn í margföldun magni þess sem er eðlilegt er við Íslandsstrendur.

Smá innskot: þau rök að lágur sjávarhiti við stendur landsins takmarki viðkomu laxalúsar stenst ekki skoðun. Jafnvel á köldustu svæðum sjávar við stendur landsins hefur laxalús hefur alltaf verið til staðar og þessir drullupollar fiskeldis gera ekkert annað en fjölga lúsinni.

Já, strákapörum okkar er ekki alls varnað og hann virðist vera nær botnlaus sá brunnur sem ausið er upp úr lélegum hugmyndum sem eiga eftir að koma okkur eða komandi kynslóðum í koll. Er ekki til eitthvert gott spakmæli sem segir manni að ganga vel um það sem okkur var gefið og skila því til komandi kynslóða í jafn góðu eða betra ásigkomulagi heldur en það var okkur fengið?

Mér skilst á öllu að ég sé gamaldags áhugamaður um stangveiði og útivist. Þetta kemur mér svo sem ekkert á óvart, það hefur verið ýjað að þessu í nokkur skipti en nýlega varð ég fyrir því að áheyrandi að samtali mínu við þriðja mann hló háðslega inn í samtal okkar þegar ég sagði að ég hefði lesið mér til um ákveðið atriði í nokkrum bókum.

Fyrst hélt ég að viðkomandi væri svona hjartanlega ósammála mér að hann sæi sig knúinn til að hæðast að áliti mínu, en þegar ég útskýrði mál mitt kom í ljós að viðkomandi hafði ekkert út á röksemdir mínar að setja, var raunar fullkomlega sammála mér. Honum fannst það bara svo stórkostlega fáránlegt að ég hafi verið að lesa á bók. Það les enginn bækur lengur, það hlusta bara allir á Podcast eða hljóðbækur, tjáði hann mér og bætti síðan við eftir augnablik; Þú ert bara gamaldags. Það eina sem ég gat stunið upp var; Takk, tek þessu sem hrósi.

Ég viðurkenni fúsleg að mér brá, ekki vegna þess að ég var orðinn gamaldags heldur vegna þess að viðkomandi virtist á engan hátt gera sér grein fyrir eðlismun þess að lesa á bók (hvort sem hún er á pappír eða rafræn) eða hlusta á upplestur. Ég kaupi það alveg að samræður tveggja eða fleiri í hlaðvarpi geta verið afar fræðandi, en að hlusta á upplestur er einfaldlega ekki hið sama og að geta sett fingur við texta, hinkrað við, hugsað og jafnvel lesa málsgrein aftur og aftur, þar til skilningi eða inntaki er náð að fullu.

Hér ætla ég að skjóta inn í þessa þanka mína að ég skil fullkomlega ágæti hljóðbóka fyrir þá sem haldnir eru lesblindu, eru sjónskertir eða lögblindir. Þetta er frábær tækni sem er raunar ekkert ný af nálinni en með tilkomu hljóðbókasafna á netinu hefur aðgengi að hljóðbókum tekið risavaxið stökk á síðustu árum.

Þekkjandi þennan aðila sem helst hefði viljað setja mig á safn með merkimiðanum Gamaldags áhugamaður, þá reyndi ég að draga upp úr honum hvar hann næði sér helst í hljóðbækur. Hann benti mér á nokkrar vefsíður þar væri allt sem hefði verið gefið út og skipti máli væri að finna. Ég þakkaði fyrir mig og spurði hvort ég mætti nota samtal okkar í þanka á síðunni; Alveg sjálfsagt, svaraði hann, Ertu ekki með upplestrarhnapp á FOS? Bara þannig að því sé haldið til haga, þá er FOS.IS ekki útbúinn upplestrarþjónustu, þannig að þið farið ekki að leita að slíkum hnappi á síðunni. Aftur á móti eru sumir netvafrar þegar útbúnir svo kallaðri Text2Speech virkni og geta lesið íslenskan texta nokkuð skiljanlega.

En áfram með þanka mína um hljóðbækur umfram aðrar bækur, eða öfugt. Þetta samtal okkar vakti forvitni mína og þegar heim var komið, þá settist ég niður og leitaði í nokkrum þeirra hljóðbókasafna sem mér var bent á. Urmull er orðið sem kom helst upp í huga mér þegar ég sá allt það sem þarna var að finna. Ótrúlegt úrval á fjölda tungumála, upplestur frægra leikara af stórvirkjum bókmenntanna og upplestur óþekktra höfunda á eigin verkum. Einn galli var þó á gjöf Njarðar, þarna voru afar fáar bækur um stangveiði og veiðitækni ef undan eru taldar frásagnir upphafinna veiðimanna af eigin lífi og afrekum á vatnsbakkanum, með takmörkuðu fræðilegu gildi.

Það er deginum ljósara, miðað við fullyrðingu hljóðbókaunnandans, að útgefnar stangaveiðibækur skipta engu máli þar sem þær er nánast ekki að finna á þeim hljóðbókaveitum sem ég prófaði. Þetta er vitaskuld háðsglósa hjá mér, en það hljómar vitaskuld ekki þannig ef ég læt vefþulu lesa þennan texta:

Það eru raunar fá áhugamál sem hefur verið skrifað jafn mikið um í gegnum tíðina eins og stangveiði og þrátt fyrir allt, þá virðist eftirspurn eftir veiðitengdum bókum alltaf halda sér. Já, nú ætla ég að nota einn af mínum uppáhalds frösum; ég las um daginn að stangveiði á þann heiður að vera það áhugamál sem hefur nýtt sér tölvutæknina einna mest án þess að það væri á kostnað bókarinnar. Blogg, upplýsingaveitur, rafbækur og tímarit hafa blómstrað á vefnum á sama tíma og bókin hefur haldið stöðu sinni þegar kemur að stangveiðinni. Veiðimenn hafa einfaldlega aukið sýnileika sinn síðustu ár m.a. á samfélagsmiðlum eins og Facebook, Instagram og fleiri. Að vísu er þessi þróun tvíbent að því leiti að blogg birta yfirleitt aðeins tilvitnanir eða smá brot úr bókum, gjarnan aðeins það sem viðkomandi hentar að tengja sínu umfjöllunarefni eða áliti. Ef lesandinn vill ná aðeins meiri dýpt í efnið, þá þarf stundum að taka fram bókina, á pappír eða tölvu, og lesa sér betur til um það sem kom fram sem tilvitnun.

Vægi mynda og örtexta er sífellt að aukast í nútímanum og þetta er skemmtileg viðbót við aðra miðlun. Allir hafa nóg að gera og flæði upplýsinga er orðið slíkt að margir kjósa myndir, meme eða einfaldlega að lesa fyrirsagnir í stað þess að lesa frásögn eða skýringar. Ein mynd segir meira en þúsund orð, en samhengi orða segir sögu og ef þú ert í svona mikilli tímaþröng, hafðu þá í huga að meðal maðurinn les um að bil 230 orð á mínútu á meðan sami aðili talar aðeins 150 – 160 orð á mínútu. Það er því tímasparnaður að lesa í stað þess að hlusta.

En til að lesa sér til gagns þarf skilning. Ég er ekki málvísindamaður, en mig grunar að ör-skimun lesenda eigi sinn þátt í hnignun lesskilnings á síðustu árum. Það er ekki endalaust hægt að benda á mislukkaðar kennsluaðferðir, einstaklingar og samfélagið sjálft ber einhverja ábyrgð á því hvernig komið er fyrir lesskilningi í dag. Í ljósi þess að ég er gamaldags þá er allt fólk undir fimmtugu yngra, sama fólkið og er að undirbúa og leiðbeina framtíð mannkyns í fyrstu skrefum sínum inn í lífið. Það gera börnin sem fyrir þeim er haft, lestu og börnin þín lesa sér til gagns og gleypa bara ekki það litla sem fyrir þau er sett.

Nú er þessi texti orðinn tæp 1.500 orð og alls óvíst hve margir hafa haft nennu til að lesa alla leið hingað þannig að ég læt þetta gott heita sem smá ábendingu; Ekki henda bókum, það gæti orðið rafmagnslaust og þá er nú alltaf gott að geta gripið í góða (veiði) bók.

Sumir pæla mikið, rosalega mikið, í flugum. Stöku veiðimaður sekkur svo djúpt í flugupælingar að það jaðrar við lyndisbrest (geðveiki) og verður eiginlega að teljast óheilbrigt. Guði sé lof, þá er ég alls ekki þannig og næ alveg að standa með báðar lappirnar á jörðinni þegar kemur að flugum og flugupælingum.

Á nokkurra klukkustunda flakki mínu um daginn á síðum um flugur og fluguhönnun, þá rakst ég á ummæli mislynds andstæðings veiða og sleppa sem vildi meina að þessi árátta (e: compulsion) væri að skemma alla fluguveiði í heiminum. Það væri orðið nær ómögulegt að fá fisk til að taka flugu, hann þekkti orðið allar flugur sem settar hefðu verið saman og vissi að það væri bara ávísun á kvöl og pínu að glefsa í þetta dót.

Mér brá þegar ég las þetta, vissi ekki að kunningi minn væri svona vel máli farinn á erlenda tungu og gæti skrifað af slíkri snilld. Að sama skapi undraðist ég að hann kvittaði ekki fyrir færslunni með því nafni sem presturinn í Hafnarfirði jós honum yfir höfuð fyrir áratugum síðan.

Ég á nefnilega kunningja sem ýjaði að því fyrir ekki svo löngu síðan að það væri mögulega búið að ástunda V&S svo lengi í ákveðnum ám að þriðja og fjórða kynslóð fiska væri kominn með genatíska innprentun að matur væri ekkert í líkingu við þekktar flugur sem hingað til hefðu alveg virkað en væru bara alveg hættar að gefa.

Allt í lagi, þessi inngangur var svolítið kerskinn, en hann er sannur að tvennu. Ég rakst á þessa grein og ég á kunningja úr Hafnarfirðinum sem sagði þetta. Reyndar klikkti hann út með því að segja; Tja, ég veit ekki þannig að það getur alveg eins verið að hann hafi verið að atast í mér. En, þegar öllu er á botninn hvolft þá eru kenningar um að lærð hegðun erfist á milli kynslóða. Getur þá ekki verið að fiskur sem sleppt hefur verið X sinnum á ævinni taki upp á því að forðast oddhvassa hluti sem veifað er framan í hann? Brot af þessari fóbíu festist í genum fisksins og erfist þannig yfir í næstu kynslóð sem kveikir þá fyrr á þessari fóbíu og þannig koll af kolli þar til einhver kynslóðinn þarf ekki einu sinni að prófa að glefsa í flugu til að forðast hana. Ég segi nú bara eins og kunningi minn; Tja, ég veit ekki.

Það kemur að vísu ekki oft fyrir að fiskurinn tekur svo á rás meðfram bakkanum að ég verð að færa mig hratt eða töluvert úr stað til að elta hann, en það hefur þó komið fyrir. Trúlega er þetta algengara vandamál þar sem er straumur, enda hef ég séð nokkra veiðimenn taka á ótrúlega spretti undan straumi, yfir holt og hæði, sandfláka og drullufen til að elta fisk sem ekki vill koma alveg strax að landi.

Það skiptir víst töluverðu máli að vera rétt staðsettur miðað við fiskinn þegar hann tekur, sem aftur á móti getur verið hægara sagt en gert þegar maður hefur þanið köstin eitthvað langt út í buskann og fiskurinn tekið fluguna þarna einhversstaðar úti.

Eitt sinn átti ég spjall við veiðimann sem var öllum hnútum kunnugur, hefur eflaust fundið upp nokkra hnúta sjálfur og eyðir mörgum, mörgum dögum við ár og læki á hverju sumri. Það er ekkert leyndarmál að þessi veiðimaður gerir ekkert mikinn greinamun á 50° og 50%, fimmtíu eitthvað segir hann gjarnan og hlær þegar maður hváir. Þessar fimmtíu eitthvað er stefnan sem hann veiðir í út frá bakkanum, sagði hann mér þegar ég leitaði ráða í straumvatni.

Það var sem sagt ekki bara ruglingur á gráðum og prósentum hjá þessum góða manni, því í hans huga er 100% bein lína, 50% hornrétt.

Þegar ég hafði loksins náð áttum á þessari prósentu hornafræði viðkomandi, þá fékkst botn í veiðiaðferðina. Fram að þessu hefur hún einfaldlega kallast að þverkasta, þ.e. að kasta beint út frá bakkanum og flestir leyfa flugunni að fljóta með straumnum í einhverjar gráður (eða prósentur) þar til dregið er inn.

Það gerði þessi góði maður aftur á móti ekki, hann kastaði þvert á strauminn og tók síðan skref til hliðar með strauminum eftir því hvar flugan var staðsett. Þetta þótti mér merkilegt og spurði um ástæðuna. Jú, ofur einfalt, með þessu móti var alltaf stutt í fiskinn til að draga hann að landi. Ég vogaði mér ekki að nefna þá staðreynd að við inndrátt styttist í línunni og þá skiptir engu máli undir hvaða horni dregið er inn, en þessa aðferð hafði hann vanið sig á og ég voga mér ekki að efast um gildi hennar því á hverju sumri liggja hundruðir fiska eftir í hans dagbók. Hann hafði rekist á þetta í góðri bók fyrir áratugum síðan og þótt merkilegt, tekið mark á og stundað síðan.

Hvort einhver hafi lært eitthvað af því að lesa þessa greinar, það er óvíst enda ekki allt sem maður les á sunnudagsmorgni á netinu fallið til þess að læra af.